ГӀАЛГӀАЙ МОТТ

 

 

L'ingouche est avec le russe la langue officielle de l'Ingouchie, une république autonome située dans le nord du Caucase russe. Proche du tchétchène avec lequel il forma une seule langue jusqu'en l'an 800, il existe actuellement deux variantes, celle de la montagne et celle des plaines. L'ingouche appartient au groupe nakh de la famille nakho-daghestanaise et emploie l'alphabet cyrillique, néanmoins peu adapté à la complexité des sons qui le composent. Actuellement, la langue est menacée par le russe qui joue un rôle prépondérant dans la vie quotidienne.

 

 

ALPHABET CYRILLIQUE INGOUCHE

 

А   АЬ   Б   В   Г   ГӀ   Д   Е   Ё   Ж  З  

И   Й   К   КХ   КЪ   КӀ   Л   М   Н   О 

ОЬ   П   ПӀ   Р   С   Т   ТӀ   У   УЬ   Ф  

Х   ХЬ   ХӀ   Ц   ЦӀ   Ч   ЧӀ   Ш   Щ  Ъ  

Ы   Ь   Э   Ю   ЮЬ   Я   ЯЬ   Ӏ

 

LES NOMBRES

Le système numéral de l'ingouche est de type vigésimal (base 20).

 

1          цаӏ
2          шиъ
3          кхоъ
4          диъ
5          пхиъ
6          ялх
7          ворхӏ
8          бархӏ
9          ийс
10        итт

 

11         цхьайттa
12        шийттa
13        кхойттa
14        дийттa
15        пхийттa
16        ялхайттa
17        вурийттa
18        барайттa
19        ткъеста

20       ткъо
21        ткъе цаӏ
30       ткъаь итт
31        ткъе цхьайтта
40       шовзткъа
41        шовзткъе цаӏ
50       шовзткъe итт
51        шовзткъе цхьайтта
60       кховзткъа
61        кховзткъе цаӏ
70       кховзткъе итт
71        кховзткъе цхьайтта
80       дезткъа
81        дезткъе цаӏ
90       дезткъе итт
91        дезткъе цхьайтта
100     бӏаь
1000  эзар

 

LE TEMPS

LA DIVISION DU TEMPS

matin   ӏуйре
midi   делкъаха
soir   сайре
nuit   бийса

jour   ди
semaine   кӏира
mois   бутт
année   шу

minute   минут
heure   сахьат

hier   селхан
aujourd'hui   тахан
demain   кхоана

 

LES JOURS DE LA SEMAINE

lundi   оршот, оршотди
mardi   шинара
mercredi   кхаьра
jeudi   ера ди
vendredi   пӏаьраска
samedi   шоатта
dimanche   кӏиранди

 

LES MOIS DE L'ANNEE

janvier   январь
février   февраль
mars   март
avril   апрель
mai   май
juin   июнь
juillet   июль
août   август
septembre   сентябрь
octobre   октябрь
novembre   ноябрь
décembre   декабрь

Remarque:  Les noms des mois de l'année sont russes.

 

LE CORPS HUMAIN

artère  артери
barbe   мож
bouche   баге
bras   кулг, пхьарс
cerveau  хьоа
cheveu  чо, корта
cheville   хьакхинг
cil   бӏарга цӏацкъамаш                    
coeur   дог
colonne vertébrale  букъатӏехк
corps  дегӏ
côte  пӏенда
cou   фоарт, къамарг                        
coude  гола
crâne  тити
cuisse   гӏогӏ, ворув
dent   царг
doigt  пӏелг
dos  букъ
épaule   белаж
estomac   гийг
fesse   буx
foie  дийхк
front   хьажа
genou  го
gorge  къамарг
hanche  ха, ворув
intestin  шерг
jambe  ког
joue  басилг
langue   мотт                   
larme  бӏаргах доагӏа хий
lèvre  борд
mâchoire  мочхал
main   кулг, пхьарс
menton  чӏанг
moustache  мекхаш
muscle  маза бола дулх
narine  мераӏургаш
nerf  нерв
nez  мераж
nombril   цӏонг
nuque  пхьукӏоаг
oeil   бӏарг
ongle  мӏара
oreille  лерг
orteil   пӏелг
os   тӏехк
paupière  бӏарга ногӏар
peau  цӏока
pied   кога кӏийле
poignet   пхьарса юхь
poing   бий                 
poitrine  накха
pouce  нана-пӏелг
pouls  синпха, пульс                
poumon  пехкаш
rein  жим
ride  цӏока хобадалар           
salive   шод
sang  цӏий
sein  накха
sourcil   цӏацкъам
squelette  тӏехкий гом
sueur   хьоцар
talon   кӏоажув
tête   корта
veine   вена, миа                    
ventre  че, чийг, чураш
visage  юхь

 

LES ANIMAUX

animal   са доалла хӏама
abeille   нокхармоза
agneau   ӏаьхар
aigle   аьрзи
âne   вир
araignée   гизг
autruche   страус
baleine   кит
canard   боабашк
cerf   сай
chameau   маӏа инкал
chat   циск
cheval   говр
chèvre   газа
chien   жӏали
cochon   хьакха
coq   боргӏал
crabe   краб
crapaud   баьца пхьид
crocodile   сармак
dauphin   дельфин
écureuil   бӏарашдуарг
éléphant   пил
escargot   митал
fourmi   зунгат
girafe   жираф
gorille   горилла
grenouille   пхьид
guêpe   зӏокмоза
hérisson   зӏий
hibou   бов
hippopotame   бегемот
hirondelle   чӏагарг
insecte   садоалла хӏама
kangourou   кенгуру
lapin   кролик
léopard   леопард, цӏокъа лом
lézard   шолкъа, мелӏа
libellule   горидоадерг
lièvre   пхьагал
lion   лом
loup   борз
mouche   моза
moustique   зунгат
mouton   жий
oie   гӏаж
oiseau   оалхазар
ours   ча
panthère   пантера, цӏокъ
papillon   кӏормац
perroquet   попугай
phoque   тюлень
pigeon   кхокх
poisson   чкъаьра
poule   котам
puce   сагал
rat   цицхолг
renard   цогал, цогала цӏока
requin   акула
rhinocéros   носорог
sangsue   цӏиймерг, докхорг
sauterelle   баскилг
serpent   бӏехал
singe   маймал
souris   дахка
taupe   мукадахк
taureau   уст
tigre   цӏокъ
tortue   богапхьид
vache   етт
veau   ӏаса
zèbre   акха говр

 

LA TERRE ET LE MONDE

LA NATURE

air   фо
arbre   хи
argent   дотув
bois   дахча
branche   ткъовро
brouillard   дохк
chaleur   йӏовхал
ciel   сигале
côte   йист
couleur   бос
désert   яьсса аре
eau   хий
éclair   тӏоа, ди
étoile   седкъа
fer   аьшк
feu   цӏи
feuille   гӏа
fleur   зиза
fleuve   дода хий
forêt   хьу
froid   шелал
fumée   кӏург
glace   ша
herbe   буц
île   гӏайре
inondation   хий тӏадалар
lac   ӏам
lumière   сердал
lune   бутт
mer   форд
monde   дуне
montagne   лоам
neige   лоа
nuage   морх
ombre   ӏи
or   дошув
papier   каьхат
pierre   кхера
plante   баьцовгӏа
pluie   догӏа
poussière   дома
racine   овла
rocher   чхар, тарх
sable   гӏум
soleil   малх
tempête   дуӏа
Terre   Лаьтта
terre   лаьттан тӏератӏоа
vent   мух
verre   кизга

 

LES COULEURS

blanc   кӏай
bleu   сийна
jaune   ӏажагӏа
noir   ӏаьржа
rouge   цӏе
vert   баьццара

 

LES POINTS CARDINAUX

nord   къулбаседе, гӏибухе
sud   къулбехье
est   малхбоалехье
ouest   малхбузехье

 

LES SAISONS

printemps   бӏаьсти
été   ахка
automne   гуйра
hiver   ӏа

 

E՚ ÑEPA OROMAEPU 

 

barbe   tansiipojto, -tansiipo՚
bouche   ta, -nta
bras   apë
cerveau   u՚  yaarï, u՚ kanachijto
cheveu   u՚  iipo՚
cheville   para՚ mu
cil   ochiipo՚, omeñosoro
coeur   awaato
colonne vertébrale   e՚ ya՚ chëjpëto, -e՚ ya՚ chëjpë
corps   aretyo, are
côte   oroëtyo, -oroë
cou   pïmï
coude   pirichinto, -pirichin
crâne   u՚ pujpë
cuisse   pe՚ tyo, pe՚
dent   ëto, yë
doigt   eña ipun
dos   paetyo, -mpae
épaule   mata
estomac   awaato, -awa, muru՚ kaetyo, -muru՚ kae
fesse   wa՚ yo
foie   inkeñtyo
front   meña
genou   che՚ mu
gorge   waaru
hanche   a՚ mata
intestin   tïmuru՚ kukemën pache՚ (gros), yupache՚ rewaeto (grêle)
jambe   pejto, -pe՚
joue   peetya
langue   iño
larme   oyasukun
lèvre   ijpi
mâchoire   peetya yëjpë
main   eña
menton   tyamu
moustache   tansiipojto, -tansiipo՚
narine   ëwa  yajtan   ???
nerf    awane՚
nez   ëwa
nombril   poowa
nuque   pïmï
oeil   o
ongle   eñayo (de la main), patayo (du pied)
oreille   pana
orteil   pata ipun
os   ëjpëto, yëjpë
paupière   opijpë
peau   pijpë
pied   pata
poignet   eña orëkun
poitrine   kupu
pouce   eña yïm
pouls   iñëto
poumon   tyawaason, -awaason
rein   e՚ yajtapë՚ mën
salive   -tarichukunto, -ntarichukun
sang   mechu՚, -mechukun
sein   ma՚
sourcil   ochiipo՚
squelette   ëjpëto
sueur   pukunto, -pukun
talon    pata yïmun
tête   u՚, -ipun
veine   awañejto, -awañe՚
ventre    pache՚
visage   o

 

NB:  Pour une présentation de la langue, se reporter à l'article  COMPTER EN PANARE.

 

E՚ ÑEPA OROMAEPU 

 

 

1            tityasa
2            asa՚    
3            asonwa
4            asa՚ nan
5            eñakatooma/e                                       (main entière)
6            tityasa eñakatoityo                               (1 de l'autre main)
7            asa՚  eñakatoityo                                    (2 de l'autre main)
8            asa՚ nankiine, asonwa eñakatoityo    (3 de l'autre main)
9            asa՚ nan eñakatoityo                             (4 de l'autre main)                     
10          pananipun

11           tityasa pataipun                                    (1 orteil du pied)
12           asa՚  pataipun
13           asonwa pataipun
14           asa՚ nan pataipun
15           patakatoityo                                          (pied entier)
16           tityasa patakatoityo
17           asa՚  patakatoityo
18           asonwa patakatoityo
19           asa՚ nan patakatoityo

20          panapataipun
21           panapataipun tityasa tyakope
30          napataipun nanipun tyakope
40          asa՚ nanki՚ ña toseñ
50          asa՚ nanki՚ ñe pananipun tyakope
60          asa՚  pataipun toseñ
70          asa՚ nan pataipun toseñ
80          tiisa nakatoityo toseñ
90          asa՚ nanki՚ ñakatoityo toseñ
100        napataipun toseñ
1000     pananipun asa՚  e՚ ñepa toseñ

 

Les Indiens Panare forment l'une des huit ethnies amérindiennes du Vénézuela. Parlé dans l'Etat de Bolivar, dans le sud du bassin de l'Orénoque, le panare appartient à la famille linguistique caribe ou caraïbe et possède de nombreux dialectes. Alors que le premier document écrit date de 1907, un alphabet moderne basé sur l'espagnol fut développé pour traduire à l'origine la Bible à l'instigation des missions catholiques qui souhaitaient convertir les peuples indigènes à la religion catholique. En 1978, le gouvernement lança un vaste programme interculturel bilingue afin de promouvoir et sauvegarder l'ensemble des langues du pays. C'est en 1994 que parut le premier dictionnaire panare.
Le système numéral du panare est quinaire (base 5) et repose sur les parties du corps humain à partir des mots main et pied. Le système complexe des nombres intermédiaires fait intervenir les doigts et les orteils. A noter qu'il existe plusieurs variantes des nombres.

 

BRIBRI   

 

1          èt
2          böt
3          mãñãt
4          tchël
5          skẽl
6          tèröl
7          kúl
8          pàköl
9          sũlĩtu
10        dabòm

11         dabòm èyök kĩ èt  
12        dabòm èyök kĩ böt
13        dabòm èyök kĩ mãñãt
14        dabòm èyök kĩ tchël
15        dabòm èyök kĩ skẽl
16        dabòm èyök kĩ tèröl
17        dabòm èyök kĩ kúl
18        dabòm èyök kĩ pàköl
19        dabòm èyök kĩ sũlĩtu

20        dabòm böyök
21         dabòm böyök kĩ èt
30        dabòm mãñã yök
40        dabòm tchë yök
50        dabòm skẽ yök
60        dabòm tèryök
70        dabòm kúlyök
80        dabòm pàryök
90        dabòm sũlĩtuyök
100      sien
1000    mil

 

 NB:  Pour des raisons techniques, certains accents n'ont pu être reproduits correctement.

 

Les Bribris forment le groupe indigène le plus important du Costa Rica si bien que leur langue est la seule qui soit enseignée dans les universités du pays. Appartenant à la famille chibchane des langues amérindiennes, le bribri est principalement parlé au sud du Costa Rica dans la vallée de Talamanca, située dans la province de Limón. Constitué de trois dialectes (de Coroma, de Amubre et de Salitre), le bribri est menacé, mais de nombreux programmes ont été développés pour qu'il puisse être sauvegardé. C'est entre autres le linguiste américain Jack Wilson qui permit à cette langue de bénéficier d'une écriture basée sur l'alphabet latin avec quelques signes diacritiques complémentaires pour
traduire les tons et la nasalisation des voyelles.
Le système numéral est décimal avec quelques variantes pour les nombres 1 à 4 qui se rapportent aux différentes classes de noms. 100 et 1000 ont été empruntés à l'espagnol.

 

КЪУМУКЪЧА

 

La république du Daghestan, membre de la Fédération de Russie, est composée d'une multitude de langues. Parmi elles, le koumyk qui est parlé sur les terres bordant la mer Caspienne, à l'est du pays, et qui possède le statut de langue officielle. Le koumyk fait partie de la branche kiptchak des langues turques de la famille altaïque et est le représentant le plus important de son groupe au sein de cette petite république. Il existe trois dialectes, le khasaviourt au nord, le buinak au centre, et le kaitak au sud, mais seul les deux premiers forment la langue littéraire depuis le 19ème siècle. Enseigné dans les écoles où il est parlé, le koumyk s'écrit de nos jours avec l'alphabet cyrillique.

 

 

ALPHABET CYRILLIQUE KOUMYK

А   Б   В   Г   ГЪ   ГЬ   Д   Е   Ё   Ж

З   И   Й   К   КЪ   Л   М  Н   НГ   О

ОЬ   П   Р   С   Т   У  УЬ   Ф   Х   Ц

Ч   Ш   Щ   Ъ   Ы   Ь   Э   Ю   Я

 

 

LES NOMBRES

Le système numéral koumyk est décimal.

1           бир
2           эки
3           уьч
4           дёрт
5           беш
6           алты
7           етти
8           сегиз
9           тогъуз
10         он

11         он бир
12         он эки
13         он уьч
14         он дёрт
15         он беш
16         он алты
17         он етти
18         он сегиз
19         он тогъуз

20        йигирма
21         йигирма бир
30        отуз
40        къыркъ
50        элли
60        алтмыш
70        етмиш
80        сексен
90        токъсан
100      юз
1000   минг

 

LE TEMPS

LA DIVISION DU TEMPS

matin   эртен
midi   тюш вакъти
soir   ахшам
nuit   гече

jour   гюн
semaine   жума
mois   ай
année   йыл

minute   минут
heure   сагьат

hier   тюнегюн
aujourd'hui   бугюн
demain   тангала

 

LES JOURS DE LA SEMAINE

lundi   итнигюн
mardi   талатгюн
mercredi   арбагюн
jeudi   хамисгюн
vendredi   жумагюн
samedi   сонгугюн
dimanche   къаттыгюн

 

LES MOIS DE L'ANNEE

janvier   январ
février   феврал
mars   март
avril   апрель
mai   май
juin   июнь
juillet   июль
août   август
septembre   сентябрь
octobre   октябрь
novembre   ноябрь
décembre   декабр

Remarque:  Certains noms des jours de la semaine sont d'origine arabe. Quant aux mois de l'année, ils sont tous empruntés au russe.

 

LE CORPS HUMAIN

artère  артерия
barbe  сакъал
bouche  авуз
bras  къол
cerveau  мий, май
cheveu  чач
cheville  багъынчакъ
cil  кирпик
coeur   юрек
colonne vertébrale  аркъасюек
corps  къаркъара
côte  къабургъа
cou  боюн
coude  тирсек
crâne  такъа
cuisse  сом, бут
dent  тиш
doigt  бармакъ
dos  аркъа
épaule  инбаш
estomac  ашкъазан
fesse  сомлар, савруну къaлын ери
foie  бавур
front   мангалай
genou  тобукъ
gorge  тамакъ
hanche  бут
intestin  ичек
jambe  бут
joue  яякъ
langue  тил
larme  гёзьяш
lèvre  эрин
mâchoire  чене
main  къол
menton  сакъалтюп
moustache  мыйыкълар
muscle  мускул
narine  танав
nerf  нерв, нерва
nez  бурун
nombril   гинник
nuque  елке
oeil  гёз
ongle  тырнакъ
oreille  къулакъ
orteil  бармакъ
os сюек
paupière  гёзню къапгъачлары
peau  тери
pied  аякъ
poignet  билек
poing  юмурукъ
poitrine  тёш
pouce  башбармакъ
pouls  пульс
poumon  оьпкелер
rein  бюйрек
ride  бюрюшме
salive  тюкюрюк, силегей
sang  къан
sein  эмчек, кёкюрек
sourcil  къаш
squelette  скелет
sueur  тер
talon  табан
tête  баш
veine  вена
ventre  къурсакъ, къарын
visage  бет

 

LES ANIMAUX

animal   гьайван
abeille   балжибин
agneau   къозу
aigle   къаракъуш
âne   эшек
araignée   мияма, мия
autruche   тюекъуш
baleine   кит, хортма балыкъ
canard   оьрдек
cerf   къубагийик
chameau   эркек тюе
chat   мишик
cheval   ат
chèvre   эчки
chien   ит
cochon   донгуз
coq   хораз
crabe   краб
crapaud   яшыл бакъа, сют бакъа
crocodile   крокодил
dauphin   дельфин
écureuil   атъялман
éléphant   пил
escargot   хуртуя
fourmi   къомурсгъа
girafe   жираф
gorille   горилла
grenouille   бакъа
guêpe   телижибин
hérisson   кирпи
hibou   кикимав, ябалакъ
hippopotame   бегемот, суват
hirondelle   къарлыгъач
insecte   увакъ жан-жанывар
kangourou   кенгуру
lapin   уьй къоян, къоян
léopard   къаплан
lézard   гесертки
libellule   ченгертки, табанча
lièvre   къоян, тавшан
lion   арслан
loup   бёрю
mouche   жибин
moustique   сюйрюжибин
mouton   къой
oie   къаз
oiseau   къуш
ours   аюв
panthère   пантера
papillon   гёбелек
perroquet   попугай, папагъан
phoque   тюйлен
pigeon   гёгюрчюн
poisson   балыкъ
poule   тавукъ
puce   бюрче
rat   лобан, чычкъан
renard   тюлкю
requin   хортма балыкъ, акула
rhinocéros   гаргадан, мююзбурун, носорог
sangsue   сюлюк
sauterelle   увакъ ченгертки
serpent   йылан
singe   маймун
souris   чычкъан
taupe   сокъур чычкъан
taureau   оьгюз
tigre   къаплан, тигр
tortue   такъалы бакъа
vache   сыйыр
veau   бузав
zèbre   ала ат

 

 

LA TERRE ET LE MONDE

 

LA NATURE

air   гьава
arbre   терек
argent   гюмюш
bois   агъач
branche   бутакъ
brouillard   туман
chaleur   иссилик
ciel   кёк
côte   ягъа
couleur   тюс
désert   дангыллыкъ
eau   сув
éclair   яшмын
étoile   юлдуз
fer   темир
feu   от
feuille   япыракъ
fleur   чечек
fleuve   оьзен
forêt   агъачлыкъ
froid   сувукъ
fumée   тютюн
glace   буз
herbe   от
île   атав
inondation   ташгъын, сув алыв
lac   кёл
lumière   ярыкъ
lune   ай
mer   денгиз
monde   дюнья
montagne   тав
neige   къар
nuage   булут
ombre   гёлентки, салкъынлыкъ
or   алтын
papier   кагъыз
pierre   таш
plante   оьсюмлюк
pluie   янгур
poussière   чанг
racine   тамур
rocher   таш яр, къая
sable   хум
soleil   гюн
tempête   боран
Terre   Ер
terre   топуракъ
vent   ел
verre   шиша

 

LES COULEURS

blanc   акъ
bleu   гёк
jaune   сари
noir   къара
rouge   къызыл
vert   яшыл

 

LES POINTS CARDINAUX

nord   темиркъазыкъ
sud   къыбла
est   гюнтувуш
ouest   гюнбатыш

 

LES SAISONS

printemps   язбаш
été   яй
automne   гюз
hiver   къыш