YOUKAGIR

ВАДУН АРУУ

 

Le youkagir est en fait constitué de deux langues, celui de la toundra ou youkagir du nord parlé le long de la rivière Indigirka et dans le bassin de Kolyma, en Yakoutie (Fédération de Russie), et celui des forêts ou youkagir du sud (ou de Kolyma). Cette langue appartiendrait, selon les linguistes, à la famille paléo-sibérienne ou aux langues ouraliennes. L'alphabet cyrillique fut introduit dans les années 70 sous deux variantes afin de s'adapter aux deux langues et quelques publications apparurent pour l'enseignement du youkagir dans les écoles. L'histoire de ce peuple est à l'image des autres ethnies de la région marquée par un déclin continuel de sa culture du fait de la politique économique désastreuse durant l'ère soviétique, la forte migration des Russes et l'usage obligatoire de leur langue au détriment des autres langues locales.

 

ALPHABET CYRILLIQUE YOUKAGIR

А   Б   В   Г   Ҕ   Д   ДЬ   Е   Ё   Ж   З   И   Й 

К   Л   ЛЬ   М   Н   НЬ   Ҥ   О   Ө   П  Р  С  Т 

У   Ф   Х   Ц   Ч   Ш   Щ   Ъ   Ы   Ь   Э  Ю  Я

 

LES NOMBRES

Le youkagir de la toundra, qui sert de référence à ce lexique, possède un système
numéral de type décimal, mais les nombres 100 et 1000 sont d'origine russe.

 

1          маархуонь
2          кийуонь
3          йалуонь
4          йалаклань
5          имдальдьань
6          маалайлань
7          пускийань
8          маалайлаклань
9          вальҕарамкруонь
10        кунильань

11        куниль маархуонь
12        куниль кийуонь
13        куниль йалуонь
14        куниль йалаклань
15        куниль имдальдьань
16        куниль маалайлань
17        куниль пускийань
18        куниль маалайлаклань
19        куниль вальҕарамкруонь

20       кин куниль
21        кин куниль маархуонь
30       йаан куниль
40       йэлукун куниль
50       имдалдьин куниль
60       маалийин куниль
70       пускийинь куниль
80       маалайлаклин куниль
90       вальҕарамкринь куниль
100     истуо
1000  тыҕынча, тисача

 

LE TEMPS

LA DIVISION DU TEMPS

matin   идьигойгирлэ
midi   чайлэдөрдьэ
soir   aвйааҕар
nuit   чиҥичэл

jour   чайлэ
semaine   нидиэлиэ
mois   киндьэ
année   сукунмольҕал

minute   минута
heure   чаас

hier   авйаа
aujourd'hui   туҥ чайлэҕа
demain   эгуойиэ

 

LES JOURS DE LA SEMAINE

lundi   понидьиэльник
mardi   оптуорник
mercredi   сириэдаа
jeudi   четбиэр
vendredi   пиатниса
samedi   субуотэ
dimanche   боскирисиэннэ

 

LES MOIS DE L'ANNEE

janvier   хандьэмэ йуо дэвчэ
février   хандьэмэ сэрбэдамун
mars   пугудьэмэ ниҥин хачил
avril   пугудьэмэ ладьин мольҕал
mai   чуоҕаймэ чальдьэдордьэ
juin   чуоҕаймэ саҕундьилимэ
juillet   лэвэймэ
août   лэвэймэ сисхадэвчэ
septembre   йоссомо чальдьэдөрдьэ
octobre   лэвэймэ ладьин мольҕал
novembre   хандьэмэ ниҥин хачил
décembre   хандьэмэ сэрбэдамун

Remarque:  Les noms des jours de la semaine sont une adaptation des mots russes alors que les noms des mois sont des termes traditionnels (il existe néan-moins des termes d'origine russe).

 

LE CORPS HUMAIN

artère   чиэмэйавул
barbe   аҥанбугучэ
bouche   аҥа
bras   чалдьэ(ҥ)
cerveau   илэн монильэ
cheveu   монильэ
cil   йөдиидаҕал пугучэги
coeur   сугудьэ
colonne vertébrale   чумдамун
corps   кэдэл
côte   ньумурад амун
cou   ньамиил
coude   хачил
crâne   йуодамун
cuisse   лайа
dent   сальҕарииҥ
doigt   сисха
dos   чумур
épaule   сэрбэдамун
estomac   моньидавур
fesse   лайа
foie   альаайэ(ҥ)
front   йорумур
genou   мольҕадамун
gorge   тэнмэ
hanche   нигириидамун
jambe   угурчэ
joue   пуойэ
langue   ванар
larme   йуөдиилавйэ
mâchoire   ньумдьэ
main   чалдьэ(ҥ)
menton   ньумдьэ
moustache   аҥанбугучэ
narine   йоҕудэкуу
nez   йоҕул
nombril   нутнэ
nuque   эгииндэгиль
oeil   йуөдии
ongle   одьил
oreille   унумэ
orteil   сисха
os   амун
peau   сава(ҥ)
pied   угурчэ
poignet   ладил
poing   моньмул
poitrine   сисидамун
pouce   ньугэнгомэ
pouls   йукуругудьэ
poumon   лахуль
ride   чарильэ
salive   согиэ
sang   чиэмэ
sein   иисии
sourcil   йуөдиин пурэврэ пугучэги
sueur   пугудьэриэл
talon   чаҕатахиль
tête   йуо
veine   чиэмэйавул
ventre   моньил
visage   ньаачэ

 

LES ANIMAUX

animal   йэлэкунугурчэндьэрукунпэ
abeille   көдьэ
aigle   ханьил
araignée   сисхай көдьэ
canard   ньолол
cerf   илэ (domestique), талав (sauvage)
cheval   йоходилэ
chien   лаамэ
écureuil   йорчибэ
fourmi   көдьэ
grenouille   валудул
guêpe   молльэ
hibou   сахлэ
hirondelle   ибан чирэмэдиэ
insecte   көдьэ
lézard   валудул
libellule   кичиэн волмэ
lièvre   өйэгэ
loup   эврэйрукун, нада, хаалидьиэ
mouche   ньилла
moustique   кичиэ
oie   йаҥдэ
oiseau   уйэньэйрукун, чирэмэ
ours   хайчиэтэгэ
papillon   самналдьэгэй
poisson   альҕа
puce   көдьэ
renard   ньэтлэ
sauterelle   хусадьии көдьэ
serpent   читнэй көдьэ
souris   сальил
vache   коровэ
veau   йэвлидьэ

 

LA TERRE ET LE MONDE

LA NATURE

air   пудэрэкунаҕарэ
arbre   саал
argent   йариньэйдуо
bois   саал
branche   чилгэ
brouillard   чамчэ
chaleur   пугэчэ
ciel   хуруул
côte   эҕадуол
couleur   сивиэт
eau   лавйэ
éclair   мөҥэр
étoile   паҕадьиидэкуу
fer   чуо
feu   лачил
feuille   пугил
fleur   пулгидьилэ
fleuve   эну
forêt   саанмонильэ
froid   хандьэ
fumée   көйридьэ
glace   йарха
herbe   ульэгэ(ҥ)
île   чавудэмул
lac   йалҕил
lumière   чайлэ
lune   киндьэ
mer   чавул
montagne   анаа
neige   эримэ
nuage   сукунсава
ombre   көдэнаа
or   ньамучэньил
papier   бумагэ
pierre   хайль
plante   пулгидьилэ
pluie   тивэ
racine   варулуу
rocher   иириэ
sable   өнидьэ
soleil   йэрпэйэ
Terre   лукунбурэбэ
terre   лукул
vent   илийэ
verre   исчиклуо

 

LES COULEURS

blanc   ньаавэй
bleu   хомоньэй
jaune   ньоринэй
noir   тороньэй
rouge   ньамучэньи
vert   хомоньэй

 

LES POINTS CARDINAUX

nord   чавлааҕар
sud   саалааҕар
est   йэрпэйэ лохоҕойнубэ
ouest   пурэгэлааҕар

 

LES SAISONS

printemps   чуоҕаймэ
été   лэвэймэ
automne   хондэмэ
hiver   хандьэмэ