TCHOUKTCHE

ЛЫГЪОРАВЭТЛЬАЕЛЫЕЛ

 

 

La région autonome de Tchoukotka est située à l'extrémité orientale de la Sibérie, face à l'Alaska, au sein de la Fédération de Russie. Bien qu'en régression face au russe, le tchouktche, une langue paléo-sibérienne de la famille tchouktche-kamtchadale, est encore parlé. Victimes de la politique culturelle et économique durant la période soviétique, les Tchouktches ont beaucoup de mal a conservé leur langue même si, après la Révolution d'Octobre, les autorités se lancèrent dans une politique de scolarisation jusque dans les années 50. Le tchouktche, qui ne disposait d'aucune écriture avant 1931, utilisa l'alphabet latin , puis cyrillique à partir de 1937, lequel fut réformé par la suite pour aboutir à la forme actuelle. La langue ne possède pas de dialectes, mais une variété lexicale importante qui n'a pu être reproduite intégralement dans ce lexique.

 

 

ALPHABET CYRILLIQUE TCHOUKTCHE

 

А   Б   В   Г   Д   Е   Ё   Ж   З   И   И՚   Й   К   Ӄ

Л   М   Н   Ӈ   О   О՚   П   Р   С   Т   У   У՚   Ф  Х

Ц   Ч   Ш   Щ   Ъ   Ы   Ы՚   Ь   Э   Э՚   Ю   Я

 

 

LES NOMBRES

Le système numéral est à la fois quinaire (base 5) et vigésimal (base 20). A noter que le nombre 1000 peut être emprunté au russe.

 

1           ыннэн     
2           ӈирэӄ
3           ӈыроӄ
4           ӈыраӄ
5           мытлыӈэн
6           ыннанмытлыӈэн                                           (1+5)
7           ӈэръамытлыӈэн                                             (2+5)
8           ӈыръомытлыӈэн, амӈырооткэн               (3+5)
9           ӈыръамытлыӈэн, ӄонъачгынкэн              (4+5)
10         мынгыткэн

11          (мынгыткэн) ыннэн парол                         (10 et 1 en plus)
12          (мынгыткэн) ӈирэӄ парол   
13          (мынгыткэн) ӈыроӄ парол
14          (мынгыткэн) ӈыръа парол
15           кылгынкэн
16           кылгынкэн ыннэн парол                           (15 et 1 en plus)
17           кылгынкэн ӈиръэ парол
18           кылгынкэн ӈыръо парол
19           кылгынкэн ӈыръа парол

20          ӄликкин
21           ӄликкин ыннэн парол                                 (20 et 1 en plus)
30          ӄликкин мынгыткэн парол                           
31           ӄликкин мынгыткэн ыннэн парол          (30 et 11 en plus)
40          ӈирэӄӄликкин                                                 (2x20)
50          ӈирэӄӄликкин мынгыткэн парол
60          ӈыроӄӄлеккэн                                                 (3x20)
70          ӈыроӄӄлеккэн мынгыткэн парол
80          ӈыраӄӄлеккэн                                                 (4x20)
90          ӈыраӄӄлеккэн мынгыткэн парол
100        мытлыӈӄлеккэн ыннэн                                (5x20)
1000     мынгытча мытлыӈӄлеккэн, тысяча

 

LE TEMPS

LA DIVISION DU TEMPS

matin   инъын
midi   амгынотъылё
soir   вулӄытвин
nuit   ныкирит

jour   ы՚ лёӈэт
semaine   н՚эръамытлын՚ ъылён
mois   йъилгын
année   гивин

minute   минута
heure   кэливытгыр

hier   айвэ
aujourd'hui   игыр, игыт
demain   эргатык

 

LES JOURS DE LA SEMAINE

lundi   понедельник
mardi   вторник
mercredi   среда
jeudi   четверг
vendredi   пятница
samedi   суббота
dimanche   воскресенье

 

 

LES MOIS DE L'ANNEE

janvier   ынпылювлен
février   чьачанльоргын
mars   льоргыӄай
avril   гыройъэлгын
mai   мимлыръылин
juin   кыткытйъэлгын
juillet   анойъэлгын
août   ӈэтйъилгын
septembre   э՚йӈэйъилгын
octobre   гытгайъэлгын
novembre   яравычьын
décembre   атъылёкэ

Remarque:  Si les noms des jours de la semaine sont empruntés au russe, les mois de l'année utilisent aussi bien le russe que les termes traditionnels.

 

 

LE CORPS HUMAIN

 

artère   тыёлгын
barbe   валӄылыргын
bouche   йыкыргын
bras   мынгыӄач
cerveau   аё
cheveu   кырвир, кырвэтлыӈын
cheville   пэпэкылгын, пипик
cil   ляляргын
coeur   линлиӈ
colonne vertébrale   кывэннэйиквин, рилеӄ
corps   увик, увигрил
côte   гытолӄыл
cou   и՚ тын
coude   кэрватлыӈын
crâne   левытъым, левтытъым, чевтытъым, пыглылявыт, чевтытъымкылгын
cuisse   ягначьын, ягнарылгын, аймалӄыл
dent   ванны, ванныван, рыннылгын
doigt   рылгылгын, рылгытлыӈын
dos   ӄэптин, ӄэптирил
épaule   рэлпылгын
estomac   кэӈиӄ
fesse   ы՚ вал
foie   понты
front   кытрэл
genou   ӈыралгын
gorge   пилгын
hanche   аймалӄыл, арылгын, павэлгын, ыпъян, ягнар
intestin   ӄэчейыръыт
jambe   гыткалгын
joue   ылпылгын, ылпытлыӈын
langue   йилйил, йилыйил
lèvre   йыкыргычормын, вамылкалгын
mâchoire   вэлӄыл
main   кэгрил, кагрэтлыӈын, кагынмылгын
menton   валӄыткын, вэлӄыл
moustache   лелют
muscle   тымкычьын, тымкылгын, и՚ втыргын, тымкычьылгын
narine   и՚ ӈчыкун
nez   и՚ ӈъиӈ
nombril   килкил
nuque   этэнмын
oeil   лылялгын
ongle   вагылгын
oreille   вэлёлгын
orteil   егрылгыт
os   ы՚ ттъым
paupière   лылегылгын, лылечурмын
peau   гылгын
pied   кыялгын, егыт (les pieds)
poignet   кагычгэян, кагычвэян
poing   кэгынмын, кагынмылгын
poitrine   мачо
pouce   а՚ рытлыӈын
poumon   рытралгын
rein   кычемалгын
ride   кымгытгыргын
sang   мутлымул
sein   мачо
sourcil   рэлвытлыӈын, рэлвылгын, рилвырил
squelette   ы՚ мрил
talon   кыялгын, кыемырӄэт
tête   левыт
veine   тыёлгын
ventre   нанӄын
visage   льулӄыл

 

LES ANIMAUX

animal   гынник
abeille   роӄыр
aigle   тилмытил
araignée   апаапаглыӈын
baleine   ръэв
canard   гатле
cerf   ӄораӈы
chat   мыльыттъын
chien   ы՚ ттъын
cochon   и՚ мпыргук
crabe   каӈколгын
écureuil   равыльэӈ
éléphant  э՚ лыпын
escargot   вэлёкылкак
fourmi   кылвытчай
grenouille   ваамынгылгын
guêpe   ёоткороӄыр, ръоралгын
hérisson   титипипиӄылгын, тэтэпэрагыннэк
insecte   кымъылгын
lièvre   мэлёталгын
loup   и՚ ны, и՚ гын
mouche   гръоӈавыт
moustique   мранлыӈын
oie   и՚ туи՚ т, и՚ тун
oiseau   пчеӄалгын
ours   умӄы (blanc), кэйӈын (brun)
papillon   ӄопалготкочьын
poisson   ыннээн
puce   пэӈкоткокымъылгын
renard   челгырэӄокалгын
sangsue   имлыкымъылгын
sauterelle   пиӈкуткульын, ы՚ ттьимтичьын
singe   момкэлгын
souris   пипиӄылгын, йыръыӄэй

 

 

LA TERRE ET LE MONDE

LA NATURE

air   выйин
arbre   уттуут
bois   уттуут
branche   выроттыт
brouillard   йыӈэйыӈ
chaleur   омом
ciel   йъииӄ
côte   аӈӄачормын
couleur  энаркэлегыргын
désert   анымпэракыльэн
eau   мимыл
éclair   йынӄэргат, йынӄэргын
étoile   аӈатлыӈын, эӈэр
fer   пылвынтын
feu   йынйын
feuille   вытвыт
fleur   тыӈачьылгын
fleuve   вээм
forêt   умкуум
froid   ӄивъен, чьэчеӈ
glace   тинтин
herbe   мылгымыл, въаглыӈын
île   илир
inondation   эмлыпгат
lac   гытгын
lumière   ӄэргыӄэр
lune   йъилгын
mer   аӈӄы
montagne   ӈэгны
neige   ы՚ льыл
nuage   йъын, ӄэлиӄэл
or   мэйӈывилльэн челлёпылвынтын
pierre   выквылгын
plante   тыӈэчьын
pluie   илиил, илил, илыил
poussière   пиӈпиӈ
racine   кэнмылгын
rocher   энмээм
sable   чыгаглыӈын
soleil   тиркытир
tempête   выялвял
terre   нутэнут, нутэсӄын
vent   кытыйгын
verre   ӄэргычьын

 

 

LES COULEURS

blanc   илгыльын, нилгыӄин
bleu   нылилилӄин, лелелпэральын
jaune   лелелпэральын, нывтычгытраӄэн
noir   нувӄин
rouge   нычелгыӄэн, челгыльын
vert   вытэчгыпэральын, нывтэчгытрыӄэн

 

 

 

LES POINTS CARDINAUX

nord   эйгысӄын
sud   айвалыӈӄал
est   никъээн, тыӈаӈӄач
ouest   ӄэралгын 

 

 

LES SAISONS

printemps   гырон, гыроӈет
été   элен, элеӈит, элел, анон (précoce)
automne   ӄэтыӈӈон, гытган (tardif)
hiver   льэлеӈ