KHAKASSE

ХАКАС

 

 

La république de Khakassie, au sein de la Fédération de Russie, est située au sud de la Sibérie. Sa langue appartient à la branche turque de la famille altaïque et s'écrit à l'aide de l'alphabet cyrillique comme toutes les autres langues de Russie. Le khakasse possède de nombreux dialectes qui sont nommés selon les tribus, beltir, kyzyl, koybal, sagay et katcha, les deux derniers ayant servi de base à la création de la langue littéraire durant la période soviétique. Anciennement connu
sous le nom de tatar de l'Ienissei, le terme de khakasse permit de constituer une nation réunissant l'ensemble des tribus dispersées avant la révolution.

 

ALPHABET CYRILLIQUE KHAKASSE

 

А   Б   В   Г   Ғ   Д   Е   Ё   Ж   З   И   І   Й

К   Л   М   Н   Ң   О   Ӧ   П   Р   С   Т   У  Ӱ

Ф  Х   Ц   Ч   Ҷ   Ш   Щ   Ъ   Ы   Ь  Э  Ю  Я

 

LES NOMBRES

Son système numéral est décimal.

1             пір    
2             ікі
3             ӱс
4             тӧрт
5             пис
6             алты
7             читі
8             сигіс
9             тоғыс
10           он

11            он пір
12           он ікі
13           он ӱс
14           он тӧрт
15           он пис
16           он алты
17           он читі
18           он сигіс
19           он тоғыс

20          чибіргі
21           чибіргі пір
30          отыс
40          хырых
50          иліг
60          алтон
70          читон
80          сигізон
90          тоғызон
100        чӱс
1000     муң   

 

LE TEMPS

 

LA DIVISION DU TEMPS

matin   иртен
midi   чарым кӱн
soir   иир
nuit   хараа

jour   кӱн
semaine   неделя
mois   ай
année   чыл

minute   минута, пағат
heure   час, сағат

hier   киҷее
aujourd'hui   пӱӱн
demain   таңда

 

LES JOURS DE LA SEMAINE

lundi   понедельник ou пас кӱн
mardi   вторник ou тӧӧй кӱн
mercredi   среда ou саарсых кӱн
jeudi   четверг ou тӧрт хоных
vendredi   пятница ou пис хоных
samedi   суббота ou чечіме
dimanche   позырах

 

LES MOIS DE L'ANNEE

janvier   январь ou кӱрген
février   февраль ou пӧзіг
mars   март ou хааң
avril   апрель ou хосхар
mai   май ou силкер
juin   июнь ou тос айы
juillet   июль ou от айы
août   август ou орғах айы
septembre   сентябрь ou ӱлгер
octobre   октябрь ou кичкер
novembre   ноябрь ou хырлас
décembre   декабрь ou алай

Remarque:  Les noms des jours de la semaine et des mois de l'année sont russes, mais le khakasse emploie également ses propres noms.

 

LE CORPS HUMAIN

artère  тамыр
barbe   сағал
bouche  аас, ахсы
bras  хол
cerveau  мии
cheveu  сас
cheville  хазых
cil  кірбік                            
coeur  чӱрек
colonne vertébrale  оорха-сӧӧк
corps  ит
côte  хабырға
cou  мойын
coude  чығанах, сығанах
crâne  пас сӧӧги
cuisse  пут
dent  тіс
doigt  салаа
dos  арға, уча
épaule  инӊі
estomac  істі, харын
fesse  соң ит
foie  паар
front  хамах
genou   тізек
gorge  тамах
hanche  пут
intestin  ічеге
jambe  азах
joue  наах
langue  тіл
larme  час
lèvre  ирін
mâchoire  ээк сӧӧгі
main  хол
menton  ээк
moustache  кірбік сағал
muscle  ит
narine  пурун ӱді
nerf  нерв(а)
nez  пурун
nombril   кін
nuque  нітке
oeil  харах
ongle  тырғах
oreille  хулах
orteil  салаа
os  сӧӧк
paupière  харах хахпағы
peau  теер
pied  азах
poignet  пілек, хол уйазы
poing  мунзурух
poitrine  кӧгіс, кӧксі
pouce  иргек, улуғ салаа
pouls  тамыр
poumon  ӧкпе
rein  пӱӱрек
ride  тырысхах      
salive  сілегей
sang   хан
sein  имҷек
sourcil  кӧміске
squelette  скелет
sueur  тир
talon  эҷек
tête  пас
veine  тамыр
ventre  харын, істі
visage  сырай

 

LES ANIMAUX

animal   аң
abeille   аар
agneau   хураған
aigle   хара хус
âne   осёл
araignée   ӧріңмеҷек, ірімҷік
autruche   страус, тибе хус
baleine   кит
canard   ӧртек
cerf   ах киик
chameau   тибе
chat   хоосха
cheval   ат
chèvre   ӧскі
chien   адай
cochon   сосха
coq   петух
crabe   краб
crapaud   ходыр паға
crocodile   крокодил
dauphin   дельфин
écureuil   тиин
éléphant   слон
escargot   паға кибі
fourmi   хымысха
girafe   жираф
gorille   горилла
grenouille   паға
guêpe   чалаас аар
hérisson   ёж
hibou   тасха
hippopotame   бегемот
hirondelle   харачхай
insecte   хурт-хоос
kangourou   кенгуру
lapin   кролик
léopard   леопард
lézard   килескі
libellule   тырлаас
lièvre   хозан
lion   ала парыс
loup   пӱӱр
mouche   сеек
moustique   хычытхах сеек
mouton   хой
oie   хас
oiseau   хус
ours   аба
panthère   пантера
papillon   ӧрбекей
perroquet   попугай
phoque   тюлень
pigeon   худай хузы
poisson   палых
poule   таңах
puce   сегірткеес
rat   улуғ кӱске
renard   тӱлгӱ 
requin   акула
rhinocéros   носорог
sangsue   пиявка
sauterelle   сарысха
serpent   чылан
singe   обезьяна
souris   кӱске
taupe   тискер азах, тӧдір азах
taureau   пуға
tigre   тигр
tortue   хуяхтығ паға
vache   інек
veau   пызо
zèbre   зебра

 

LA TERRE ET LE MONDE

LA NATURE

air   кии
arbre   ағас
argent   кӱмӱс
bois   ағас
branche   салаа
brouillard   тубан
chaleur   чылығ
ciel   тигір
côte   чар, хас
couleur   ӧң
désert   пустыня, сӧл чазы
eau   суғ
éclair   чалын, сағын
étoile   чылтыс
fer   тимір
feu   от
feuille   пӱр
fleur   порчо, чахайах
fleuve   суғ
forêt   ағас
froid   соох
fumée   тӱдӱн, ыс
glace   пус
herbe   от
île   олтырых
inondation   тасхын
lac   кӧл
lumière   чарых
lune   ай
mer   талай
monde   чир
montagne   тағ
neige   хар
nuage   пулут
ombre   кӧлек, кӧлеткі
or   алтын
papier   чаҷын
pierre   тас
plante   ӧзім
pluie   наңмыр
poussière   тозын
racine   чилеге
rocher   хайа
sable   хум
soleil   кӱн
tempête   хазыр чил
Terre   Чир
terre   чир, тобырах
vent   чил
verre   сӱлейке

 

LES COULEURS

blanc   ах
bleu   кӧк
jaune   сарығ
noir   хара
rouge   хызыл
vert   кӧк

 

LES POINTS CARDINAUX

nord   алтынзарых
sud   ӱстӱнзарых
est   іскер
ouest   кидер

 

LES SAISONS

printemps   часхы
été   чайғы
automne   кӱскӱ
hiver   хысхы