-
ALABAMA
ALBAAMO INNAAŁIILKA
L'Etat de l'Alabama est situé au sud-ouest des Etats-Unis. Il tire son nom du peuple amérindien qui résidait à proximité des rivières Coosa et Tallapoosa. Forcés de se déplacer au 18ème siècle, les Alabama durent s'établir au sud-est du Texas en 1854 et s'unirent avec les Coushatta pour former l'actuelle tribu Alabama-Coushatta dans une réserve du comté de Polk en raison de leur histoire commune et de leurs langues qui sont proches. Ces deux langues, le koasati et l'alabama, appartiennent à la famille linguistique muskogéenne et possèdent un alphabet latin pour fixer la forme écrite. Actuellement, l'alabama n'est plus en usage que par quelques membres de la communauté si bien qu'elle est menacée d'extinction. Néanmoins, beaucoup travaillent à sa conservation grâce à la création d'un alphabet, d'un dictionnaire bilingue et son apprentissage destiné aux jeunes générations.
L'alphabet alabama est le suivant:
a b ch f i k l ł m n o p s t w y
(Les accents sont marqués pour traduire les tons. On peut parfois rencontrer également les formes graphiques aⁿ, iⁿ et oⁿ pour marquer les voyelles nasales.)
COMPTER EN ALABAMA
Son système numéral est de type décimal.
1 cháffàaka
2 tòklo
3 tótchìina
4 óstàaka
5 táłłàapi
6 hánnàali
7 ontòklo
8 ontótchìina
9 chákkàali
10 pókkòoli
11 pókkòolawahcháffàaka
12 pókkòolawahtòklo
13 pókkòolawahtótchìina
14 pókkòolawahóstàaka
15 pókkòolawahtáłłàapi
16 pókkòolawahhánnàali
17 pókkòolawahontòklo
18 pókkòolawahontótchìina
19 pókkòolawahchákkàali
20 poolihchitóklo
21 poolihchitóklo awah cháffàaka
30 poolihchitótchìina
40 poolihchóstàaka
50 poolihchitáłłàapi
60 poolihchihánnàali
70 poolihchontóklo
80 poolihchontótchìina
90 poolihchichákkàali
100 poolispókkòoli, táłłìipa
1000 tałłìipaspókkòoli
LE TEMPS
LA DIVISION DU TEMPS
matin niłállima, niłállòosi (avant le lever du soleil)
midi pontókkoòli
soir opíiyàasi, tánkàssi
nuit tanka
jour hasi, nihta
semaine nihtahóllo
mois hasi
année lokbaha
minute chofotlischáffàaka, kanatlischáffàaka
heure hasikanatli
hier pihaako
aujourd'hui himàaka nìhta, himáakaya, himáakaníhtaya
demain níhtama
LES JOURS DE LA SEMAINE
lundi nihta ałłámmòona, nihtàllo inníhta
mardi atòkla, nihta atòkla, nihtastatòkla
mercredi atótchìina, nihta atótchìina, nihtastatótchìina
jeudi istonóstàaka, nihta istóstàaka, nihta onóstàaka, onóostàaka
vendredi atáłłàapi, nihta istáłłàapi
samedi nihtahollosi
dimanche nihtahollo, nihta istontòklo
LES MOIS DE L'ANNEE
janvier hasiholtina ałłámmòona, hasiholtina hachàalímmòona
février Febwiiri, hasiholtina istatókla
mars Màchka, hasiholtina istatótchìina
avril Eyprilka, hasiholtina istonóostàaka
mai Meyka, hasiholtina istatáłłàapi
juin hasiholtina istahánnàali
juillet hasiholtina istontóklo
août Awkoska, hasiholtina istontótchìina
septembre hasiholtina istachákkàali
octobre hasiholtina ispókkòoli
novembre Nofìmba, hasiholtina istapókkòolawahcháffàaka
décembre hasiholtina istanóoka, hasiholtina istapókkòolawahtóklo
Remarque: Il existe plusieurs variantes pour les noms des jours de la semaine et des mois de l'année. Concernant ces derniers, les noms sont composés avec le mot hasiholtina qui signifie calendrier. Pour certains même, on utilise des formes empruntées à l'anglais.
LE CORPS HUMAIN
artère łakhani assikchi, assikchi
barbe ichoowoksi, ichokhiska
bouche ichokhalbi
bras sakba
cerveau aalokha, isbakkimaalokha
cheveu hissi
cheville iyyipoksi, iyyipakofka
cil ittiłimpalissi
coeur chonoska
colonne vertébrale wakha, paachanahki
corps aapihchi
côte nakchi
cou nokbi
coude inkowàasa
crâne isbakkochofkoni
cuisse obi
dent nati
doigt ilbiswáatali
dos wakha (bas), tahchi (haut)
épaule sakbakonìiła
estomac intakba
fesse oowasi, holposko
foie illopi
front ittiłpáana
genou ittòłpa
gorge istillimitilka
hanche inkottìina
intestin chaabi, inchaabi
jambe ittabi
joue ichoowiliksi
langue ichoolaksi
larme ittiłokchi
lèvre ichoowiliksi
mâchoire notakfa
main ilbi
menton notakfa
moustache ichokhiska, ichoowoksi
muscle assikchi
narine ibisaani łomka
nez ibisaani
nombril chokbi, inchokbi
nuque ichiksa
oeil ittiłi
ongle ilbaksi
oreille istimilhaalo
orteil iyyiswáatali, iyyochoski
os chofkoni
paupière ittiłi ałipìika
peau affakchi
pied iyyi
poignet ilbipakófka
poing ilbibonotka
poitrine chikpi
pouce ilbiki, ilbikichòoba, ilbossiki
pouls iⁿhifóoska, issakbafayya choffichi
poumon iⁿsokpa
rein bolbo
ride chokyohkachi
salive ittokchi
sang łakhani
sein pisi
sourcil ittiłhissi
squelette aatchofkoni
talon iyyihachi, iyyistiⁿhachàaka
tête isbakko
veine łakhani assikchi, assikchi
ventre ikfi
visage ibitaala
LE MONDE DE LA NATURE
LES ANIMAUXanimal nàasi iyyi òstàaka
abeille foho
aigle talaktochoba, watola, fooschoba, talakto
âne hakchobaskosi
araignée hanchokfala
baleine okipofka
canard chooskani
cerf icho
chameau chichobapaapoksi, paasìkhi
chat kati
cheval chichoba
chèvre chowwaata
chien ifa
cochon sokha
coq akaakchòoba
crabe sakchopatha
crapaud okwaala, okwaalasi
crocodile (alligator) hachonchoba
écureuil ipło
éléphant aatipachoba
escargot solko
fourmi iskanniyòosa
girafe ittoissibíttipa
grenouille chòoto
guêpe fohobaski, iⁿłakíisa
hibou opa, kitini
insecte iskani
lapin chokfi
léopard kowichokchoki
lézard hanaabiya
libellule hatokwassi
lion kowichoowoksi
loup waso, ifimmóosi
mouche chokano
moustique kallapìita
mouton chokfalpooba
oie salakla
oiseau foosi
ours nita
panthère kowilocha
papillon hakchoopàalpa
perroquet pachinaałíika
pigeon pachi, pachi alpoyba, pachiyòsba
poisson łało
poule akaakatayyi
puce kasto
rat chissi, lahka, lahkachoba
renard chola
sangsue lapchola
sauterelle hataffo
serpent chinto
singe sawaati
souris chissi
taupe yokboni
taureau waakanaani
tigre kowibasbaki, kowiłahkachi
tortue sattapolo
vache waaka
veau waakasi
zèbre chichobalamlaki, chichobałahkachi
LA NATUREair hifóosilka, hifosilka
arbre itto
argent toknaawa
bois itto
branche ittowassalakchi
brouillard tohbi
chaleur hilkachi
ciel abàalokchakko, abahli
côte okichoba lapaalika
désert oktaali
eau oki
éclair hasokmálli
étoile hochiiłi
fer ochana
feu tikba
feuille ittohissi
fleur pakaali
fleuve pahnichoba
forêt abohli, aboolòosi
fumée sobotli
glace akmi
herbe hassi
île ihaani paatalàakasi, ihaanosi
lac liikka
lumière hasi (lumière du jour), apala (lumière artificielle), kilaaya (torche)
lune niłahasi, tankahasi
mer okichoba
monde ihaani onáami
montagne bokkoschaaha, sikhi, bokko
neige hipli
nuage onoolichi
ombre apahcha
or toknaawalaana ???
papier holisso
pierre tali
plante alpoobapakaali, alpooba (plante cultivée)
pluie oyba
poussière istokhatka
racine assikchi, ittassikchi
rocher tali
sable sancho
soleil hasi
tempête mahlikánko
Terre ihaani onáami
terre talaalmi
vent mahli
verre aayanchahka
LES COULEURS
blanc toobakaali (être blanc)
bleu okchakko (être bleu)
jaune laana (être jaune)
noir locha (être noir)
rouge homma (être rouge)
vert okchakko (être vert)
LES POINTS CARDINAUX
nord falammi
sud maatokaamahli
est hasassalíika
ouest hasi ootàmmi
LES SAISONS
printemps lokbaha
été lokbaha
automne kasatkatałła, kasatkat áłłìina, ittoissi łáakafòoka
hiver hastola, kasatkachoba
Tags : alabama, amérindien, muskogéen, texas, états-unis, nombres, temps, corps humain, nature, animaux, couleurs, points cardinaux, saisons