TATAR DE CRIMEE

КЪЫРЫМТАТАРДЖА/QIRIMTATARCA

Le tatar de Crimée ou tatar criméen, qu'il ne faut pas confondre avec le tatar de Kazan, appartient à la branche kypchak des langues turques de la famille altaïque. Il est principalement parlé dans la république de Crimée, rattachée depuis mars 2014 à la Fédération de Russie, mais une diaspora importante le parle également en Turquie, en Roumanie, en Bulgarie et en Asie centrale (Ouzbékistan). Parmi les trois dialectes qui le composent, le tat sert de langue littéraire moderne en Crimée, où il n'a aucun statut officiel, et s'écrit soit à l'aide de l'alphabet latin, introduit en 1990, soit avec l'alphabet cyrillique, beaucoup plus prédominant notamment dans la littérature et dans les journaux. En raison des divers changements de "propriétaires", la langue a dû s'adapter en modifiant constamment son écriture si bien que les deux alphabets sont aujourd'hui utilisés dans la vie courante.

 


ALPHABET CYRILLIQUE TATAR DE CRIMEE

А   Б   В   Г   ГЪ   Д   Е   Ё   Ж   З   И   Й   К

КЪ   Л   М   Н   НЪ   О   П   Р   С   Т   У   Ф

Х   Ц   Ч   ДЖ   Ш   Щ   Ъ   Ы   Ь   Э   Ю   Я



ALPHABET LATIN TATAR DE CRIMEE

a   b   c   ç   d   e   f   g   ğ   h   ı   i   j   k   l   m

n   ñ   o   ö   p   q   r  s   ş   t   u   ü   v   y   z




LES NOMBRES

Le système numéral du tatar de Crimée est décimal.

1         бир   (bir)
2         эки   (eki)
3         учь   (üç)
4         дёрт   (dört)
5         беш   (beş)
6         алты   (altı)
7         еди   (yedi)
8         секиз   (sekiz)
9         докъуз   (doquz)
10       он   (on)


11        он бир   (on bir)
12       он эки   (on eki)
13       он учь   (on üç)
14       он дёрт   (on dört)
15       он беш   (on beş)
16       он алты   (on altı)
17       он еди   (on yedi)
18       он секиз   (on sekiz)
19       он докъуз   (on doquz)


20      йигирми   (yigirmi)
21       йигирми бир   (yigirmi bir)
30      отуз   (otuz)
40      къыркъ   (qırq)
50      элли   (elli)
60      алтмыш   (altmış)
70      етмиш   (yetmiş)
80      сексен   (seksen)
90      докъсан   (doqsan)
100    юз   (yüz)
1000  бинъ   (biñ)




LE TEMPS


LA DIVISION DU TEMPS

matin   саба   (saba)
midi   уйле   (üyle)
soir   акъшам   (aqşam)
nuit   гедже   (gece)

jour   кунь   (kün)
semaine   афта   (afta)
mois   ай   (ay)
année   йыл   (yıl)

minute   дакъкъа   (daqqa)
heure   саат   (saat)

hier   тюневин, дюн   (tünevin, dün)
aujourd'hui   бугунь   (bugün)
demain   ярын   (yarın)




LES JOURS DE LA SEMAINE

lundi   базарэртеси   (bazarertesi)
mardi   салы   (salı)
mercredi   чаршенбе   (çarşenbe)
jeudi   джумаакъшамы   (cumaaqşamı)
vendredi   джума   (cuma)
samedi   джумаэртеси   (cumaertesi)
dimanche   базар   (bazar)




LES MOIS DE L'ANNEE

janvier   январ   (yanvar)
février   февраль   (fevral)
mars   март   (mart)
avril   апрель   (aprel)
mai   майыс   (mayıs)
juin   июнь   (iyün)
juillet   июль   (iyül)
août   август   (avgust)
septembre   сентябрь   (sentâbr)
octobre   октябрь   (oktâbr)
novembre   ноябрь   (noyabr)
décembre   декабрь   (dekabr)

Remarque:  Pour des raisons historiques, les noms des mois ont été repris de la langue russe.



LE CORPS HUMAIN

artère  артерия   (arteriya)
barbe  сакъал   (saqal)
bouche  агъыз   (ağız)
bras  къол   (qol)
cerveau  мий    (miy)               
cheveu  сач   (saç)
cheville  тобукъ   (tobuq)
cil  кирпик   (kirpik)
coeur  юрек   (yürek)
colonne vertébrale  омургъа, белькемик   (omurğa, belkemik)
corps  беден   (beden)
côte  къабургъа   (qaburğa)
cou  боюн   (boyun)
coude  тирсек   (tirsek)
crâne  къафа   (qafa)
cuisse  янбаш этлери, бут   (yanbaş etleri, but)
dent  тиш   (tiş)
doigt  пармакъ   (parmaq)
dos  аркъа, сырт   (arqa, sırt)
épaule  омуз   (omuz)
estomac  ашкъазан  (aşqazan)
fesse  янбаш   (yanbaş)
foie  къараджигер   (qaraciger)
front  манълай   (mañlay)
genou  тиз   (tiz)
gorge  богъаз   (boğaz)
hanche  бут, сан   (but, san)
intestin  ичек   (içek)
jambe  аякъ   (ayaq)
joue  янакъ   (yanaq)            
langue  тиль   (til)
larme  козьяш   (közyaş)
lèvre  дудакъ   (dudaq)
mâchoire  ченге   (çenge)
main  эль   (el)
menton  сакъал тюбю   (saqal tübü)
moustache  мыйыкъ   (mıyıq)
muscle  адале   (adale)
narine  бурун тешиги   (burun teşigi)
nerf  синъир   (siñir)
nez  бурун   (burun)
nombril  кобек   (köbek)
nuque  энъсе   (eñse)
oeil  козь   (köz)
ongle  тырнакъ   (tırnaq)
oreille  къулакъ   (qulaq)
orteil  пармакъ   (parmaq)
os  кемик   (kemik)
paupière  козь къапагъы   (köz qapağı)
peau  тери   (teri)
pied  аякъ   (ayaq)
poignet  эль тарагъы   (el tarağı)
poing  юмрукъ   (yumruq)
poitrine  кокюс   (köküs)
pouce  баш пармакъ   (baş parmaq)
pouls  набыз   (nabız)
poumon  акъджигер   (aqciger)
rein  буйрек   (büyrek)
ride  бурюшик   (bürüşik)
salive  тюкюрчик   (tükürçik)
sang  къан   (qan)
sein   кокюс   (köküs)
sourcil  къаш   (qaş)
squelette  такълет   (taqlet)
sueur  тер   (ter)
talon  табан   (taban)
tête  баш   (baş)
veine  вена   (vena)
ventre  къурсакъ, къарын   (qursaq, qarın)
visage  бет   (bet)




LES ANIMAUX


animal   айван   (ayvan)  
abeille   балкъурт   (balqurt)
agneau   къозу   (qozu)
aigle   къартал   (qartal)
âne   эшек   (eşek)
araignée   орюмчек   (örümçek)
autruche   деве къушу   (deve quşu)
baleine   балина, кит   (balina, kit)                  
canard   папий   (papiy)
cerf   сыгъын   (sığın)
chameau   деве   (deve)
chat   мышыкъ   (mışıq)
cheval   ат   (at)
chèvre   эчки   (eçki)
chien   копек   (köpek)
cochon   домуз   (domuz)
coq   хораз   (horaz)
crabe   енгеч   (yengeç)
crapaud   къыр бакъасы   (qır baqası)
crocodile   тимсах   (timsah)
dauphin   дельфин   (delfin)
écureuil   сансар   (sansar)
éléphant   филь   (fil)
escargot   чыкъчыкъбалабан   (çıqçıqbalaban)
fourmi   къырмыскъа, къарынджа   (qırmısqa, qarınca)
girafe   зурафе   (zurafe)
gorille   горилла   (gorilla)
grenouille   бакъа   (baqa)
guêpe   сона   (sona)
hérisson   кирпи   (kirpi)
hibou   байкъуш   (bayquş)
hippopotame   сув айгъыры, бегемот   (suv ayğırı, begemot)
hirondelle   къарылгъач   (qarılğaç)             
insecte   боджек   (böcek)                 
kangourou   кенгуру   (kenguru)
lapin   къоян   (qoyan)
léopard   леопард   (leopard)
lézard   кесертки   (kesertki)
libellule   къыз боджеги   (qız böcegi)
lièvre   тавшан   (tavşan)
lion   арслан   (arslan)
loup   борю, къашкъыр   (börü, qaşqır)
mouche   чибин   (çibin)
moustique   сиврисинек   (süyrüsinek)  
mouton   къой   (qoy)
oie   къаз   (qaz)
oiseau   къуш   (quş)
ours   аюв   (ayuv)
panthère   пантера   (pantera)
papillon   кобелек   (köbelek)
perroquet   папагъан   (papağan)
phoque   тюлень   (tülen)
pigeon   гогерджин   (gögercin)
poisson   балыкъ   (balıq)
poule   тавукъ   (tavuq)
puce   пире, бурьче   (pire, bürçe)
rat   сычавул   (sıçavul)
renard   тильки   (tilki)
requin   акула   (akula)
rhinocéros   керкедан   (kerkedan)
sangsue   сюлюк   (sülük)
sauterelle   чегертки   (çegertki)
serpent   йылан   (yılan)
singe   маймун   (maymun)
souris   сычан   (sıçan)
taupe   кёр сычан   (kör sıçan)
taureau   бугъа   (buğa)
tigre   къаплан   (qaplan)
tortue   къаплы бакъа   (qaplı baqa)
vache   сыгъыр   (sığır)
veau   бузав   (buzav)
zèbre   зебра   (zebra)




LA TERRE ET LE MONDE


LA NATURE

air   ава   (ava)
arbre   терек   (terek)
argent   кумюш   (kümüş)
bois   агъач   (ağaç)
branche   пытакъ   (pitaq)
brouillard   туман   (tuman)
chaleur   иссилик, сыджакълыкъ   (issilik, sıcaqlıq)
ciel   кок   (kök)
côte   ялы   (yalı)
couleur   тюс   (tüs)
désert   сахра   (sahra)
eau   сув   (suv)
éclair   яшын   (yaşın)
étoile   йылдыз   (yıldız)
fer   демир   (demir)
feu   атеш   (ateş)                        
feuille   япракъ   (yapraq)
fleur   чичек   (çiçek)
fleuve   озен   (özen)
forêt   орман   (orman)
froid   сувукъ   (suvuq)
fumée   тютюн   (tütün)
glace   буз   (buz)
herbe   от   (ot)
île   ада   (ada)
inondation   сув ташкъыны, сув басувы   (suv taşqını, suv basuvı)
lac   голь   (göl)
lumière   ярыкъ   (yarıq)
lune   ай   (ay)
mer   денъиз   (deñiz)
monde   дюнья   (dünya)
montagne   дагъ   (dağ)
neige   къар   (qar)
nuage   булут   (bulut)
ombre   талда   (talda)
or   алтын   (altın)
papier   кягъыт   (kâğıt)
pierre   таш   (taş)
plante   осюмлик   (ösümlik)
pluie   ягъмур   (yağmur)
poussière   тоз   (toz)
racine   тамыр   (tamır)
rocher   къая   (qaya)
sable   къум   (qum)
soleil   кунеш   (küneş)
tempête   фуртуна   (furtuna)
Terre   Ер   (Yer)
terre   топракъ   (topraq)
vent   ель   (yel)
verre   джам   (cam)



LES COULEURS

blanc   беяз   (beyaz)
bleu   мавы   (mavı)
jaune   сары   (sarı)
noir   къара   (qara)
rouge   къырмызы, къызыл   (qırmızı, qızıl)
vert   ешиль   (yeşıl)



LES POINTS CARDINAUX

nord   шималь   (şimal)
sud   дженюп   (cenüp)
est   шаркъ   (şarq)
ouest   гъарп   (ğarp)



LES SAISONS

printemps   баарь   (baar)
été   яз   (yaz)
automne   кузь   (küz)
hiver   къыш   (qış)