DUNGAN

ХУЭЙЗЎ 

 

Le dungan ou doungane est une variété du chinois mandarin parlée principalement au Kirghizistan, mais également au Kazakhstan et en Ouzbékistan. Appartenant à la famille sino-tibétaine, cette langue a la particularité de s'écrire avec l'alphabet cyrillique institué en 1953 en remplacement de l'ancienne écriture arabe. Il existe en fait deux dialectes, celui provenant de la province chinoise de Shaanxi et celui qui est originaire de la province chinoise de Gansu, ce dernier servant de base à la langue standard. Le dungan possède de nombreux écrits dont un journal qui date de 1932.

 

ALPHABET CYRILLIQUE DUNGAN

 

А   Б   В   Г   Д   Е   Ё   Ә   Ж   Җ

З   И   Й   К   Л   М   Н   Ң  О   П

Р   С   Т   У   Ў  Ү  Ф  Х   Ц   Ч  Ш

Щ   Ъ   Ы   Ь   Э   Ю   Я

 

 

LES NOMBRES

Le système numéral de la langue est de type décimal

1            йи(гә)
2           лён(гә)
3           сан(гә)
4           сы(гә)
5           ву(гә)
6           лю(гә)
7           чи(гә)
8           ба(гә)
9           җю(гә)
10         шы(гә)

11         шы йи(гә)
12         шы эр(гә)
13         шы сан(гә)
14         шы сы(гә)
15         шы ву(гә)
16         шы лю(гә)
17         шы чы(гә)
18         шы ба(гә)
19         шы җю(гә)

20        эршы(гә)
21         эршы йи(гә)
30        саншы(гә)
40        сышы(гә)
50        вушы(гә)
60        люшы(гә)
70        чишы(гә)
80        башы(гә)
90        җюшы(гә)
100      йибый
1000   чян, йичян

 

LE TEMPS 

 

LA DIVISION DU TEMPS

matin   ганзо, зошын
midi   шонву
soir   хушон, хубар, ван
nuit   е, еванщи

jour   тян
semaine   йичи, щинчи
mois   йүә
année   нян

minute   фынҗун
heure   сышын

hier   зуәр, зуәргә, зуәтян
aujourd'hui   җиргә, җинтян
demain   миргә, минтян

 

LES JOURS DE LA SEMAINE

lundi   дўшанбэ, щинчийи, либэйи
mardi   щешанбэ, щинчи-эр, либээр
mercredi   чашанбэ, щинчисан, либэсан
jeudi   паншанбэ, щинчисы, либэсы
vendredi   җўма, щинчиву, либэву
samedi   шанбэ, щинчилю, либэлю
dimanche   екшанбэ, щинчижы, либэтян

 

LES MOIS DE L'ANNEE

janvier   җынйүә
février   эрйүә
mars   санйүә
avril   сыйүә
mai   вуйүә
juin   люйүә
juillet   чийүә
août   байүә
septembre   җюйүә
octobre   шыйүә
novembre   шыйийүә
décembre   шыэрйүә, лайүә

 

Remarque:  Il existe plusieurs variantes pour désigner les noms des jours de la semaine (origine persane ou chinoise) alors que les mois de l'année sont issus du chinois.

 

LE CORPS HUMAIN

artère  хунщемый, хунщетун
barbe   хўзы
bouche  ку, зуй
bras  гәбый
cerveau   нозы
cheveu  туфа
cheville   гўгуэ, хуэлагў
cil   нянзамо
coeur   щин
colonne vertébrale   җилёнгў
corps  шын, шынти
côte  лыйба
cou    бәзы 
coude   гәҗузы
crâne  тукәлонзы
cuisse  датуй, датуйзы
dent   я
doigt  зыту, җыту
dos   җибый
épaule   җязы, җягуэзы
estomac   дўзы, щинкузы
foie   ганзы
front   бынлу
genou  кәщигәзы, бәщегэ
gorge   сонзы
hanche   датуй
intestin  чонзы, чончонзы
jambe  туй
joue  лянданзы
langue   шәту
larme   нянлуй
lèvre   зуйчунзы
mâchoire  яца, яцагў
main  шу
menton   хабазы
moustache   хўзы, базыхўр
muscle   җинжу
narine  бизы кулунзы
nerf  җин, шынҗин
nez   бизы
nombril   дўмучизы, пучивәр
nuque  нофәзы
oeil   нянҗин
ongle  зыҗя
oreille  эрдуә         
os   гўдў, гўшы
paupière   нянпизы
peau  пизы
pied   җүә
poignet   шуванзы  
poing   чуйту
poitrine  конзы, щүнзы
pouce   даму зыту
pouls  мый
poumon  физы, физон
rein  ёвә, ёзы
ride  чўчўзы, җәҗәзы
salive  ханфи, тўмә
sang   ще
sein  нэту
sourcil   мимо
squelette  гўдўҗяҗяр, гўҗя
sueur  хан
talon  җүәхугын
tête  ту
veine  щетун
ventre   дўзы
visage  лян, лянмян

 

LES ANIMAUX

animal   тугў, сынлин
abeille   мифыр
agneau   ёнгозы
aigle   йин, хийин
âne   лү, лүлүзы
araignée   җўҗў
autruche   туәҗи
baleine   җин, җинйү
canard   язы
cerf   лў
chameau   луәтуә
chat   мимо
cheval   ма
chèvre   җүлү, муҗүлү
chien   гу
cochon   җў
coq   гунҗи
crabe   понще
crapaud   лэгуазы, хан лэгуазы, гэдўзы
crocodile   фищя
écureuil   фудёр, чуанфудёр, җүлүмор
éléphant   щён
escargot   гуагуанюр
fourmi   майи, майичур
girafe   чонҗинлў
gorille   да жынху
grenouille   лэгуазы, хәма, гэдўзы
guêpe   хуонмифыр, емифыр
hérisson   цыви
hibou   цыҗёзы, емозы
hippopotame   бегемот, хәма
hirondelle   янҗизы, янҗир, яр
insecte   чунчунзы, чун, кунчун
kangourou   дэфу
lapin   җятўзы
léopard   җинчянбо
lézard   шәчунзы, шәмачунзы
libellule   малар
lièvre   тўзы, тўр
lion   сызы
loup   лон
mouche   цонйин, йинзы
moustique   вынзы
mouton   ён
oie   ңә
oiseau   фичин
ours   щүн
panthère   бозы
papillon   хўтер, хўтезы, лепезы
perroquet   йингәр, люйингәр, багәр
phoque   хэбо
pigeon   гәзы
poisson   йү, йүр
poule   җи, җир
puce   гәзо
rat   йинчўр
renard   ехўзы, хўзы
requin   акула, сайү
rhinocéros   дўҗүәшу, щиню
sangsue   защечун
sauterelle   маза
serpent   чончун, шә
singe   ху
souris   лочў
taupe   халочў, тянчў
taureau   поню
tigre   хў, лохў
tortue   бегэ
vache   вуню, нэню
veau   нювазы
zèbre   банма

 

LA TERRE ET LE MONDE

 

LA NATURE

air   чисый, кунчи
arbre   фу
argent   йинзы
bois   му
branche   җыҗызы, фуҗыҗызы
brouillard   ву
chaleur   жәчи, жәчисый
ciel   тян, асмар
côte   янзы
couleur   янсый
désert   гуәбыйтан, гантан
eau   фи
éclair   дян
étoile   щинщо
fer   те
feu   хуә
feuille   езы
fleur   хуар
fleuve   хә
forêt   фулин
froid   лын
fumée   ян
glace   бин
herbe   цо, чинцо
île   хэдо
inondation   физэ, хунфи
lac   хэзы, хў
lumière   гуон, гуонлён
lune   йүәлён
mer   хэ
monde   шыҗе, тянщя
montagne   сан
neige   щүә
nuage   йүн, йүнцэ
ombre   йинзы, йинйинзы
or   җинзы
papier   зы
pierre   шыту
plante   цому
pluie   йү
poussière   тў, тонтў
racine   гын
rocher   нэкан, сан-ян
sable   сазы, сашы
soleil   жәту, тэён
tempête   хуонфын-бойү
Terre   димян
terre   ди
vent   фын
verre   бәли

 

LES COULEURS

blanc   бый(ди)
bleu   лан(ди)
jaune   хуон(ди)
noir   хи(ди)
rouge   хун(ди)
vert   лю(ди)

 

LES POINTS CARDINAUX

nord   быйфон, быйбонгә
sud   нанфон, нанбонгә
est   дунфон, дунбонгә
ouest   щифон, щибонгә

 

LES SAISONS

printemps   чунтян, кэчур
été   щятян
automne   чютян
hiver   дун, дунтян